Terug

Kalenderwijzerplaat

  • Tentoonstelling
11.06.17
03.05.20
Wim Storme

Wim Storme

De geschiedenis van de eeuwigheid

Tijd is overal en stuurt ons leven. Toch werd tijd niet altijd op dezelfde manier ervaren. Hoe we het beleven, hangt namelijk nauw samen met ons wereldbeeld. In deze zaal staan we stil bij het gegeven ‘tijd’ aan de hand van een wel erg bijzonder topstuk: de 'Kalenderwijzerplaat'.

Multifunctioneel uurwerk

Wanneer je deze zaal betreedt, kom je meteen oog in oog te staan met de Kalenderwijzerplaat. Op het eerste gezicht zijn het vooral de vele, gedetailleerde en kleurrijke taferelen die in het oog springen. Maar het indrukwekkende collectiestuk had oorspronkelijk ook een nutsfunctie: het was de wijzerplaat van een uurwerk, met een geïntegreerde kalender en astrologische elementen. Het mechanisme zelf is verdwenen, de tientallen geschilderde voorstellingen op het eikenhouten paneel zijn gelukkig wel goed bewaard gebleven. De wijzerplaat toont een reeks concentrische cirkels met elk een eigen functie. Dat gaat van een cirkel die de dagen of maanden van het jaar afbeeldt, tot eentje waarop je afleest door welke planeet je leven, gedrag of beroep bepaald wordt. Wie bijvoorbeeld de invloed van Saturnus onderging, was gedoemd om te bedelen of kreupel door het leven te gaan.

Van cyclisch naar lineair tijdsbesef

Maar waarom kregen al deze elementen zo’n prominente plek op de 'Kalenderwijzerplaat'? Om de vele verschillen met onze 21ste-eeuwse uurwerken te verklaren, maken we een sprong in de tijd. De 'Kalenderwijzerplaat' dateert van rond 1500. Tijd werd toen ervaren als een cyclus, iets wat zich steeds blijft herhalen. Ook was astrologie erg populair; mensen namen aan dat de planeten invloed hadden op alle facetten van hun leven. Deze wijzerplaat brengt ons dan ook in nauw contact met het middeleeuwse denken. Essentieel daarin was de naadloze eenheid van de mens, de tijd, de natuur en het universum. In Gods schepping was alles met alles verbonden.

 

Later nam het belang van astrologie af en werd het gereduceerd tot een bijgeloof. Ook veranderde de cyclische tijdsbeleving vanaf de 18de eeuw om plaats te maken voor een lineair tijdsbesef. Dat veroorzaakte een culturele omwenteling en zorgde ervoor dat mensen hun geschiedenis en het belang van het eigen erfgoed gingen ontdekken en appreciëren.