Nieuwe collectiepresentatie: 'DOKA'

Nieuwe collectiepresentatie in M

DOKA

Tien jaar geleden liep er in M een tentoonstelling van fotograaf Geert Goiris (1971). Nu is Goiris terug als curator van een collectiepresentatie rond hedendaagse kunst. Die heet ‘DOKA’: een verwijzing naar de donkere kamer, de magische plek waar beelden ontstaan.

Bij M zien we een tentoonstelling van een kunstenaar als onderdeel van een langer engagement. Het is dus geen toeval dat we net Geert Goiris als curator vroegen. Als kunstenaar, docent, denker en mentor staat hij midden in het Belgische kunstenveld: we waren benieuwd met welke blik hij naar de hedendaagse collectie van M kijkt.

Geert Goiris: “Ik kende de collectie van M nauwelijks, maar ik ben er ingedoken – eerst op papier, daarna ter plekke in het depot. Zonder vooropgezet plan, maar hoe meer ik mijn selectie verfijnde, hoe meer ik een rode draad begon te zien.”

“Een belangrijke aanzet was ‘Passion de l’été pour l’hiver’, een videowerk van Lili Dujourie uit 1981. De video duurt 15 minuten en is in één take opgenomen. Er is geen geluid, de camera staat op een statief en het beeldkader blijft onveranderd. Je ziet een jonge vrouw – Dujourie zelf – in een appartement aan de kust. Ze staat met haar rug naar de camera en kijkt naar buiten. Je ziet de zee maar niet het strand, alsof het appartement een soort scheepskajuit is. Na een tijdje komt een hond op het tapijt liggen, het zonlicht valt binnen, de vrouw kijkt naar de zee. Veel meer gebeurt er niet, maar door de beperkte setting en de sobere handeling valt de kleinste verandering op en gebeurt er juist heel veel. Alleen al hoe ze zichzelf in beeld brengt. Zelfbewust, sensueel haast, maar tegelijk onnadrukkelijk. Het tegendeel van de selfies die we tegenwoordig massaal maken en delen.”

“Naarmate je het werk tot je laat doordringen, word je opgenomen in een spanningsveld. Tussen de intieme binnenruimte en de onbereikbare horizon, tussen kijken en bekeken worden. De titel geeft dat ook aan: het is zomer, als iedereen naar buiten wil, maar zij verlangt naar de winter, wanneer we liever binnen blijven.”

“Behalve ‘Passion’ heb ik nog vier andere video’s van Lili Dujourie geselecteerd. In al die werken verkent ze de grenzen van het bekende, het geruststellende. Ze zoekt de marges, de randen, de naden van ons bestaan op. Dat doe ik zelf ook graag in mijn eigen werk.”

“Die zoektocht naar grenzen, en het verlangen ze te overschrijden, was het vertrekpunt voor de collectiepresentatie. Die beslaat vijf zalen, en er is een duidelijke opbouw. Bezoekers kunnen het parcours in beide richtingen volgen, maar het liefst heb ik dat ze als het ware van ‘binnen’ naar ‘buiten’ gaan. De werken in de eerste, grote zaal roepen besloten, haast claustrofobische interieurs op. In iedere volgende zaal zet je een stapje verder naar buiten. ’t Is me achteraf pas opgevallen, maar onbewust zit daar misschien ook een invloed van de lockdown, toen we naar buiten wilden maar niet mochten.”

Geert Goiris — © Rebecca Fertinel voor M Leuven

Het begin van alle toewijding

“Die beweging van binnen naar buiten is ook een beweging van het vertrouwde naar het onbekende, van controle naar nieuwsgierigheid. Dat komt sterk naar voren in het werk van René Heyvaert, aan wie M in 2018-19 al een solotentoonstelling heeft gewijd. Hij haalt alledaagse gebruiksvoorwerpen uit hun context en ontdoet ze van hun functionele karakter. Een vork bindt hij met een touwtje vast aan een stok. Behangpapier verknipt hij in geometrische patronen. Vaak zien we wat we verwachten te zien; Heyvaert slaagt er meesterlijk in om je met een minimale ingreep weer onbevooroordeeld te laten kijken.”

“Tijdens de voorbereiding van ‘DOKA’ moest ik denken aan een dichtregel van Mary Oliver: ‘Attention is the beginning of devotion’. Aandachtig kijken is het begin van alle toewijding. Ik zie ‘DOKA’ graag als een handleiding voor het focussen van de aandacht. Verder geef ik liever niet te veel inhoudelijke duiding bij de getoonde werken. Hoe meer je weet, hoe minder je soms ziet. Schort je oordeel op en kijk gewoon. Iedereen kan kijken.”

“Aandachtig kijken kan ook helpen om kritischer te zijn. Neem ‘Kleurboek voor volwassenen’ van Jef Geys: een collage van knipsels uit de Gouden Gids en prentjes van snelle wagens, gebruiksvoorwerpen maar ook soldaten. Een impliciete kritiek op de consumptiemaatschappij: Geys toont hoe die op een geformatteerde manier bij ons binnenkomt en ons bijna letterlijk dwingt om binnen de lijntjes te kleuren.”

De donkere kamer is een plek waar beelden ontstaan door de wisselwerking van licht en chemie — een magisch proces. Zo zie ik deze collectiepresentatie ook: werken die jaren in een duister depot hebben gelegen, komen nu opeens aan het licht

Geert Goiris

Tussen humor en hel

“Naarmate de zalen elkaar opvolgen, wordt de blik steeds meer naar buiten gericht. Alleen: kunnen we ooit écht tot die buitenwereld doordringen? Die vraag werpt Ria Pacquée op in de fotoreeks van haar performance ‘It Carrying the inferno’. Je ziet een onopvallende, androgyne figuur – ‘It’ – op verschillende plekken in de stad, omringd door mensen maar zonder echt contact. Hij draagt een bol in zijn handen – ‘the inferno’, volgens de titel.”

“De laatste zaal zie ik als een tuin: een besloten, geordende ruimte die tegelijk het verlangen naar weidse vertes in zich kan dragen. Hier tonen we onder meer ‘Labyrinths and Pleasure Gardens’, een reeks tuinontwerpen van Jan Vercruysse. Ze zitten vol seksuele toespelingen – tenminste, die zie ik erin (lacht). Humor is een terugkerend element in ‘DOKA’, ’t is niet de bedoeling dat bezoekers gedeprimeerd buitengaan. Let bijvoorbeeld op ‘Mer’, een geluidswerk van Ann Veronica Janssens waarin je een kind hoort lachen. Erg aanstekelijk: toen ik er in het depot naar luisterde, zat ik te grinniken onder mijn koptelefoon.”

Uit het donker

“Toen de selectie min of meer rond was, begon ik toch weer te twijfelen. Er ontbrak iets, maar ik wist niet wat. Een vriend wees me erop dat ik te veel keek als curator en te weinig als fotograaf. Zo ben ik op de donkere kamer uitgekomen – de ‘DOKA’ uit de titel. Ik heb jarenlang foto’s ontwikkeld in een donkere kamer. Het is een plek waar beelden ontstaan door de wisselwerking van licht en chemie – een magisch proces. Zo zie ik deze collectiepresentatie ook: werken die jaren in een duister depot hebben gelegen, komen nu opeens aan het licht. Dat idee wil ik straks nog verder doortrekken in de zalen. Maar wie wil weten hoe dat zit, zal naar M moeten komen.”