Souffleur, wat is een pateen?

‘Pateen’, Dom Martin Martin osb, uitgevoerd door Tétard Frères, 1949, M Leuven

‘Pateen’, Dom Martin Martin osb, uitgevoerd door Tétard Frères, 1949, M Leuven, foto: artinflanders.be, Cedric Verhelst

SOUFFLEUR

Pateen

Souffleur (de; m/v; meervoud: souffleurs): iemand die de toneelspeler zijn rol influistert.’’ Volgens Van Dale helpt een souffleur je dus te herinneren wat je eigenlijk al wist. Het leek ons een mooie titel voor deze nieuwe rubriek: daarin geven medewerkers van M uitleg en achtergrond bij vaktermen die je wellicht bekend in de oren klinken, maar waarvan je misschien niet (meer) weet wat ze ook alweer precies betekenen.

‘Pateen’, Dom Martin Martin osb, uitgevoerd door Tétard Frères, 1949, M Leuven

‘Pateen’, Dom Martin Martin osb, uitgevoerd door Tétard Frères, 1949, M Leuven, foto: artinflanders.be, Cedric Verhelst

Ko Goubert, collectieregistrator: “Een pateen is een ondiep schaaltje waarop de priester tijdens de communie de grote gewijde hostie legt. Die vertegenwoordigt het lichaam van Christus, en daarom zijn patenen gemaakt van edele metalen – gewoonlijk verguld zilver, uitzonderlijk massief goud. Vaak zijn ze sober van uitzicht: glad en zonder veel versiering. Maar soms zijn patenen, net zoals de kelken waarbij ze horen, rijkelijk versierd met scènes in email, filigreinwerk of edelstenen.”

 

“Onlangs kreeg M twee bijzondere patenen geschonken uit het tweede kwart van de twintigste eeuw. De ene maakt deel uit van een kelkensemble van de Leuvense edelsmid Jean Ausloos en dateert uit de jaren 1930-40. Aan de onderkant is een Maria met het kindje Jezus gegraveerd.”

‘Pateen’, Dom Martin Martin osb, uitgevoerd door Tétard Frères, 1949

‘Pateen’, Dom Martin Martin osb, uitgevoerd door Tétard Frères, 1949, foto: artinflanders.be, Cedric Verhelst

“De tweede pateen is ontworpen door Dom Martin Martin, een veelzijdige monnik-ontwerper over wie ik momenteel een doctoraat maak. Hij was de zoon van een Parijse bankier maar groeide op in Brussel. Daar volgde hij een kunstopleiding aan de Academie en leerde hij voor zilversmid. Na zijn studie besloot hij in te treden in de Abdij Keizersberg in Leuven. Hij had er aanvankelijk een eigen atelier, waar hij religieus zilverwerk vervaardigde. Maar zijn artistieke visie was ruimer: hij ontwierp ook liturgische gewaden, altaren, zelfs hele kerkinterieurs, en omringde zich met gespecialiseerde kunstenaars die zijn ontwerpen uitvoerden. Tijdens het interbellum had hij interna­tionaal succes met zijn kleurrijke art-decodesign.”

 

“De pateen van Dom Martin is uitgevoerd door het vermaarde Parijse zilverhuis Tétard Frères, en is een uniek exemplaar. Ze heeft de vorm van een klein bord. Dat heeft een functionele reden: het maakt de pateen makkelijker te hanteren wan­neer ze boven op de miskelk ligt of op het altaar staat. Er zijn een gestileerde vis en een mand met broden in gegraveerd – een verwijzing naar de parabel van de broden en de vissen. Daarboven staat het Griekse woord IXTYC, ‘ichthus’ of vis: het symbool van Jezus Christus. De pateen dateert uit 1949, en de stijl kondigt het meer uitgepuurde kerkzilver van de jaren 50 aan. Vanaf de herfst zal ze te zien zijn in een zaal die gewijd wordt aan nieuwe aanwinsten.”